“มด” แมลงสังคมตัวน้อย
มด เป็นแมลงที่มีการสร้างรังเป็นอาณาจักรขนาดใหญ่ บางรังมีชากรมากถึงล้านตัว โดยภายในรังจะมีการแบ่งวรรณะกันอย่างชัดเจน ทั้งรูปร่าง ลักษณะ และหน้าที่ พฤติกรรมมดจะกินผลผลิตทางการเกษตร และเชื้อราบางชนิดเป็นอาหาร ซึ่งมดจะมีบทบาทต่อมนุษย์ในหลายรูปแบบมีทั้งให้โทษละประโยชน์ ในทางด้านโทษ มดถือเป็นแมลงศัตรูพืชผลทางการเกษตรในแปลงปลูกและโรงเก็บ ส่วนปัญหาทางด้านบ้านเรือนมดจะมาก่อให้เกิดความรำคาญและความเสียหาย โดยจะเข้าทำลายอาหารของมนุษย์ และนอกจากนี้มดยังสามารถทำอันตรายกับคนด้โดยตรง ซึ่งมดบางชนิดสามารถกัด หรือต่อด้วยเหล็กใน หรือทั้งกัดและต่อยก่อให้เกิดความเจ็บปวด บางคนอาจจะมีอาการแพ้
วงจรชีวิต
ระยะไข่ : ไข่มดมีขนาดเล็กประมาณ 0.5 มม. สีขาว โปร่งใส พื้นผิวมันเงาและเหนียว ระยะนี้ใช้เวลาประมาณ 7-14 วัน
ระยะตัวอ่อน : ตัวอ่อนของมดจะมีสีขาวอมเหลือง โปร่งใส มีลักษณะคล้ายหนอนแมลงวัน พวกมันลอกคราบหรือลอกผิวหนังหลายครั้งหลาย ๆ ครั้ง ตัวอ่อนของมดกินทั้งอาหารแข็งและของเหลวที่มดงานวัยผู้ใหญ่ให้มาตลอดชีวิต ใช้เวลาประมาณ 6 – 12 วัน
ระยะดักแด้ : ดักแด้มดมีสีขาว มีลักษณะคล้ายกับมดตัวเต็มวัย โดยมีขาและหนวดพับตามลำตัว และมีรังไหมสีขาวหรือสีน้ำตาลปกคลุม ดักแด้จะโตเต็มวัยภายใน 9 – 30 วัน
ระยะตัวเต็มวัย : หลังจากเข้าสู่ระยะตัวเต็มวัยแล้ว มดตัวเต็มวัยจะมีสีอ่อนกว่าและลำตัวโปร่งใสเมื่อเกิด แต่จะมีสีเข้มขึ้นเมื่ออายุมากขึ้น ในแต่ละรัง มีมดอยู่สามประเภทแยกกัน (หรือเรียกอีกอย่างว่าวรรณะมด) ซึ่งแบ่งตามบทบาทและความรับผิดชอบที่แตกต่างกัน กล่าวคือ :
ราชินีมด
มดราชินีสามารถมีชีวิตอยู่ได้นานหลายสิบปี และเป็นแม่ของมดตัวอื่นๆ ในอาณานิคมนั้น มดราชินีเป็นสมาชิกที่สำคัญที่สุดในอาณานิคม เนื่องจากมีหน้าที่หลักในการสืบพันธุ์และวางไข่เพื่อเตรียมอาณานิคมมดใหม่
ในเรื่องขนาด มดราชินีนั้นดูใหญ่กว่ามดตัวอื่นๆ ในอาณานิคมอย่างเห็นได้ชัด และมีความยาวได้ประมาณ 15 มม. มดราชินีและมดตัวผู้เกิดมาพร้อมกับปีก
มดงาน
มดงานตัวเมียใช้เวลาเกือบทั้งชีวิตในรังทำงาน เช่น ดูแลราชินีและลูกอ่อน (รวมถึงทำความสะอาดไข่ ให้อาหารดักแด้และตัวอ่อน) หาอาหาร ตลอดจนปกป้องและสร้างรัง แม้ว่าพวกมันจะเป็นตัวเมียอื่นๆ ในอาณานิคม แต่มดงานตัวเมียก็ไม่ได้วางไข่เหมือนราชินี
มดตัวผู้
มดตัวผู้ ถือมดที่เล็กที่สุดในอาณานิคม มดตัวผู้มีหน้าที่เดียวในอาณานิคมคือผสมพันธุ์กับราชินีเพื่อวางไข่